Orlen w Portfelu

Wkład naukowców w rozwój wielu dziedzin jest kluczowy. Trudno wyobrazić sobie postęp w medycynie czy technologii bez wytężonych prac akademickich. Jest on widoczny szczególnie tam, gdzie potrzebne są badania, testy i prace teoretyczne. Jak to jednak wygląda na polu finansów, gdzie o sukcesie decyduje to, kto wypracuje więcej zysku? Wybitni naukowcy nie mają przewagi nad przeciętnymi inwestorami, gdyż dotyczą ich te same prawa psychologii oraz nieprzewidywalność zachowań giełdowych wykresów.

Niemniej, ekonomia i finanse są dziedzinami, w których ośrodki naukowe odgrywają ważną rolę. Aby wyróżnić przełomowe osiągnięcia, od 1969 roku wręczany jest tzw. ekonomiczny Nobel, czyli Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, która jest przyznawana przez Komitet Noblowski. Są to nagrody ufundowane przez Bank Szwedzki, czyli nie pochodzą z funduszy, z których wywodzą się Nagrody Nobla. Do końca 2020 roku przyznano 52 nagrody, którymi wyróżniono 86 laureatów. Przyjrzyjmy się niektórym z nich.

Zacznijmy od nagrody przyznanej w 2020 roku. Otrzymali ją dwaj amerykańscy ekonomiści, Paul Milgrom i Robert Wilson, za badania nad teorią aukcji. Co ciekawe, Paul Milgrom jest przedsiębiorcą, który współtworzył kilka firm. Doradzał Time Warner i Comcast podczas aukcji częstotliwości, dzięki czemu, jak policzył The Economist, udało im się zaoszczędzić blisko 1,2 miliarda dolarów.

Rok wcześniej, w 2019 roku, ekonomicznego nobla otrzymali Abhijit Banerjee, Esther Duflo i Michael Kremer za „eksperymentalne podejście do łagodzenia globalnego ubóstwa”. Jak czytamy w uzasadnieniu: „Badania przeprowadzone przez laureatów znacznie poprawiły naszą zdolność do walki z globalnym ubóstwem. W ciągu zaledwie dwóch dekad ich nowe, eksperymentalne podejście zmieniło ekonomię rozwoju, która jest obecnie kwitnącą dziedziną badań”. Warto wspomnieć, że Abhijit Banerjee i Esther Duflo są naukowcami z uczelni MIT - Massachusetts Institute of Technology. Michael Kremer jest ekonomistą z Harvardu. Duflo to druga w historii kobieta nagrodzona ekonomicznym Noblem i jednocześnie najmłodsza laureatka Nagrody.

W 2013 roku nagrodę przyznano za badania blisko związane z rynkiem kapitałowym. Otrzymali ją trzej, pochodzący z USA naukowcy: Eugene F. Fama, Lars Peter Hansen i Robert J. Shiller. Zostali wyróżnieni za „empiryczną analizę cen aktywów i obserwację trendów na rynkach akcji i obligacji". Ich badania pozwoliły w praktyce zrozumieć, jak działają rynki finansowe. Jak podkreśliła w uzasadnieniu Szwedzka Akademia Nauk, choć nie ma dokładnego sposobu na to, aby przewidzieć w krótkim okresie ceny akcji czy obligacji, to ich badania dowiodły, że daje się dość dokładnie zaprognozować szerokie pasmo cen w dłuższych okresach, rzędu 3-5 lat. To bardzo ciekawe obserwacje, które mają wpływ na profesjonalny świat finansów.

Świat finansów to nie tylko matematyka finansowa i rachunkowość. Każdy inwestor wie, jak ważna jest psychologia. W 2002 roku Daniel Kahnemann i Vernon L. Smith otrzymali Nagrodę Banku Szwecji właśnie za zastosowanie psychologii w ekonomii. Vernon Smith wprowadził eksperyment ekonomiczny do badań naukowych, dając w ten sposób początek ekonomii eksperymentalnej. Badał m.in. zachowanie uczestników licytacji i aukcji, poszukując najskuteczniejszej metody osiągnięcia wysokiej ceny, co również znajduje zastosowanie na rynkach finansowych.

Z kolei Daniel Kahneman zastąpił teoretyczny świat zawsze racjonalnego homo economicusa, człowiekiem podlegającym prawom psychologii. Jeśli w naszych codziennych wyborach posługujemy się uproszczeniami i opiniami innych, to zdaniem Kahnemana, tak również będziemy postępować w kwestii decyzji inwestycyjnych. W sytuacjach zagrożenia reagujemy paniką i ucieczką – co tłumaczy giełdowe krachy, które często nie są uzasadnione fundamentalnie. Jego książka „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”, wydana w 2011 roku, stała się światowym bestsellerem. Sięgają po nią inwestorzy, psychologowie i biznesmeni.

Kolejnym ważnym dla finansów Noblem był ten przyznany w 1990 roku. Otrzymał go Harry M. Markowitz, Merton H. Miller i Williem F. Sharpe. Markowitza powszechnie uznaje się za twórcę analizy portfelowej. W swoim modelu podaje on propozycję rozwiązania problemu dywersyfikacji ryzyka inwestycyjnego. W teorii racjonalna osoba dokonująca wyboru powinna zgodnie ze swymi preferencjami inwestować kapitał tak, aby albo minimalizować wariancję przy danej oczekiwanej stopie zwrotu, albo maksymalizować stopę zwrotu przy danej wariancji. Na podstawie portfolio Markowitza Williem Sharpe opracował model CAPM, do dziś stosowany we wszystkich instytucjach zarządzających funduszami powierniczymi i innymi tego typu. Z kolei prace Markowitza i Sharpe'a posłużyły za podstawę teorii corporate finance, którą rozwinął Merton Miller.

Gdy już mówimy o zastosowaniu badań naukowych w instytucjach finansowych to nie sposób zapomnieć o dwóch ważnych nazwiskach: Robert C. Merton i Myron S. Scholes. To uhonorowani ekonomicznym Noblem w 1997 r. twórcy matematycznego modelu rynku opisującego dynamikę cen instrumentów finansowych w czasie. Mowa tu o tzw. modelu Blacka-Scholesa, służącym m.in. do obliczania wartości opcji europejskiej, który miał ogromny wpływ na rozwój rynku instrumentów pochodnych na całym świecie. Jest obecnie powszechnie stosowany przez finansistów i uczą się o nim wszyscy studenci kierunków finansowych. Prace Blacka, Mertona i Scholesa miały istotny wpływ na rozwinięcie się naukowego podejścia do finansów. Stały się bardzo ważnym elementem inżynierii finansowej i odegrały niebagatelną rolę w zarządzaniu ryzykiem.

Miniona dekada stała pod znakiem rosnącej roli banków centralnych i rozwoju polityki monetarnej. Prekursorem w tej dziedzinie był Milton Friedman, którego Szwedzi uhonorowali w 1976 roku za jego wkład w rozwój teorii pieniądza, badania nad instrumentami polityki monetarnej oraz nad inflacją. Friedman był przedstawicielem chicagowskiej szkoły ekonomii i słynnym obrońcą wolnego rynku. Jest znany z promowania minimalizacji roli rządu w gospodarce wolnorynkowej w celu zapewnienia politycznej stabilności i wolności. Stworzył podwaliny do ilościowej teorii inflacji, mówiącej w uproszczeniu o związku zmian ilości pieniędzy w obiegu ze zmianą przyrostu globalnego. Tym samym Milton stanął w opozycji do teorii Keynesa o tym, że manipulując podażą pieniądza, pobudzana jest koniunktura. Zdaniem Friedmana, jeśli nawet ten mechanizm działa, to jedynie w krótkim okresie, a w efekcie prowadzi do wzrostu inflacji.

Choć na pierwszy rzut oka świat finansów ma niewiele wspólnego z murami uniwersytetów, to jak widać w ostatnich dziesięcioleciach wiele się w tej dziedzinie zmieniło. Dlatego warto korzystać z dorobku naukowego w swojej edukacji inwestycyjnej i uczyć się nie tylko od praktyków, ale też od teoretyków, którzy nad wnioskami pracują z dala od giełdowych emocji.